Focusing και... πόνος

Aχ αυτός ο πόνος! Φαίνεται σαν να περιστοιχίζει όλη την ζωή μας καμιά φορά. Σαν να μας την έχει στημένη στην γωνία, μόνο που δεν ξέρουμε σε ποια στροφή θα μας βρει να μας κατασπαράξει. Υπάρχει άραγε κάτι που να φοβίζει τον άνθρωπο πιο πολύ από τον πόνο; Η προοπτική του πόνου τον φοβίζει τόσο ώστε είναι έτοιμος να δοκιμάσει τα πάντα για να τον αποφύγει, να συνασπιστεί με οποιονδήποτε, φίλο ή εχθρό, για να τον αντιμετωπίσει. Δεν τον θέλουμε βρε αδερφέ τον πόνο. Χτίζουμε κάστρα και φτιάχνουμε πανοπλίες, κάνουμε προβλέψεις και σχέδια δράσης, εξοπλιζόμαστε με λογιών λογιών άμυνες για να μην τον νιώσουμε, να μην μας αγγίξει, να μην μας πληγώσει.

Ο πόνος είναι η κακή συνέπεια μιας απροσεξίας μας. Η λάθος τροπή των πραγμάτων. Φυσικά, το μάθαμε αυτό, από μικροί. Είναι το κρυφό μήνυμα στο «Πρόσεχε μην πέσεις», το βασικό νόημα στο «Αυτό είναι πολύ δύσκολο, γιατί δεν δοκιμάζεις κάτι πιο εύκολο», και η υποβόσκουσα αλήθεια στο «Πονάει, δεν τον βλέπετε; Δώστε του κάτι να φύγει ο πόνος» και «Κάντε του ευθανασία, ακόμη ακόμη, αν είναι μόνο να πονάει».

Ακόμη χειρότερα όμως, ο πόνος είναι η τιμωρία μας. Αυτό είναι το βασικό μήνυμα πίσω από το «Τα ’θελες και τα ’παθες», από το «Πήγαινες γυρεύοντας» και από το διαβόητο «Καλά να πάθεις». Πέφτω, χτυπώ, πονάω. Κρυώνω, αρρωσταίνω, πονάω. Ερωτεύομαι, απορρίπτομαι, πονάω. Αγαπώ, εγκαταλείπομαι, πονάω. Ο πόνος είναι το χειρότερο τέλος μιας κατάστασης που θα έπρεπε να είχα ελέγξει, να είχα κάνει καλύτερα, να είχα αποφύγει. Ο πόνος είναι η τιμωρία μου σε κάθε κακό αλλά και σε κάθε καλό που έτυχε στην ζωή μου, γιατί στο τέλος μένω εγώ, να πονάω.

Στα λεξικά, ερμηνευτικές και συνώνυμες έννοιες του πόνου είναι: σωματική άσκηση, εργασία, πόλεμος, κόπος, μόχθος, έλλειψη, ασθένεια, φυσικός πόνος, σωματικό άλγος, ψυχικό άλγος, στενοχώρια, λύπη, αφορμή θλίψης, βάσανο, δυσκολία, συμφορά.

Κι ενώ οι έννοιες όπως η εργασία, η άσκηση, ο κόπος, η λύπη, δεν είναι «κακές», τελικά, στην ερμηνεία τους ως επίπονες και μόνο, δαιμονοποιούνται και αυτές. Τελικά, στην σύγχρονη δυτική κοινωνία τουλάχιστον, δεν υπάρχει κανένα μήνυμα που να εξυμνεί τον πόνο, κανένα που να μας ωθεί να τον ζήσουμε, να τον βιώσουμε, να τον αγκαλιάσουμε.

Αντίθετα χτίζονται όλοι οι φόβοι μας γύρω του, γύρω από την «κατάρα του πόνου», και την σθεναρή απόρριψή του. Και όταν υπάρχει φόβος, η τάση είναι η αποφυγή—καθαρά και ξάστερα.

Κάτω από το ίδιο πρίσμα, ο πόνος εξισώνεται και με την ασθένεια, και κατά συνέπεια, η σύγχρονη ιατρική επιστήμη φαίνεται να χτίστηκε στο θεμέλιο της αποφυγής του: παυσίπονο όταν πονάω, πρόληψη για να μην πονέσω στο μέλλον. Δεν με πειράζει πια να αρρωστήσω, αρκεί να μην πονέσω. Και οι επιστήμες της ψυχιατρικής το ίδιο. Στα θεμέλιά τους φαίνονται να ψάχνουν ψυχοτροπικά παυσίπονα και νοητικά σχέδια διαφυγής από τον ψυχικό πόνο. Ο πόνος όμως είναι εκεί, σε κάθε γωνιά του πλανήτη, σε κάθε ζωντανό ον. Σίγουρος όσο και ο θάνατος. Όσο πιο πολύπλοκη η νοημοσύνη, τόσο πιο αισθητός και πιο πολύπλευρος ο πόνος.

Κι έτσι, χωρίς καν να το καταλάβουμε, η αποφυγή του πόνου έγινε ο σκοπός της ζωής μας. Προσέχουμε για να μην πέσουμε και γρατσουνιστούμε, αποφεύγουμε να μπλεχτούμε με καταστάσεις και πρόσωπα όταν προβλέπεται ότι θα καταστούν επίπονα, φοβόμαστε να κουραστούμε πολύ, φοβόμαστε να ερωτευτούμε πολύ, φοβόμαστε τις επίπονες δουλειές, τους επίπονους στόχους, τις επίπονες απώλειες. Και γιατί όλα αυτά; Γιατί νομίζουμε πως δεν τον αντέχουμε. Ναι, αλλά κυρίως όμως, επειδή πιστεύουμε ότι ο πόνος δεν έχει τίποτα να μας δώσει. Τίποτα απολύτως.

Αναρωτιέται κανείς, τι υπάρχει στην άλλη πλευρά, σε αυτήν την τόσο πολυπόθητη πλευρά του μη-πόνου. Με τον τρόπο που τον ζει και τον βιώνει ο σύγχρονος άνθρωπος, ο πόνος είναι συνυφασμένος με τον φόβο, και στην άλλη άκρη του φόβου είναι η ηρεμία, η γαλήνη, η κατάσταση στην οποία μπορεί κανείς να «είναι». Η απουσία του πόνου ωστόσο δεν σημαίνει και απουσία του φόβου. Γιατί όπως είδαμε, ο φόβος δεν έρχεται μονάχα με τον πόνο, έρχεται σε κάθε φάση που θέλω να αποφύγω τον πόνο, και όταν υποψιάζομαι κάπου μέσα μου ότι ο πόνος είναι αναπόφευκτος, τότε ο φόβος είναι συνεχής και αδιάκοπος.

Όταν θέλω να αποφύγω τον πόνο, ο φόβος είναι ο μόνιμος σύντροφός μου, η πυξίδα για κάθε βήμα της ζωής μου. Και άρα, στην πραγματικότητα, στην άλλη πλευρά του πόνου, μοιάζει να βρίσκεται ο φόβος.

Υπάρχουν όμως και αυτοί, που σε κάποιες καταστάσεις της ζωής τους, κατάφεραν να δουν πέρα από τον πόνο. Να τον αψηφήσουν για λίγο, να τον υπομείνουν για το όφελος της απουσίας του φόβου, για το όφελος του ρίσκου και της ανταμοιβής. Πέφτω, χτυπώ, πονάω, σηκώνομαι. Αλλά τουλάχιστον ήταν ωραία στο ποδήλατο πριν πέσω. Κάποιοι πόνοι, σε κάποιες στιγμές, φαίνονται να μην είναι αρκετοί για να μας σταματήσουν. Ερωτεύομαι, πληγώνομαι, πονάω, ξανά-ερωτεύομαι. Ο πόνος, έτσι, σε στιγμές και φάσεις, γίνεται απλώς το τίμημα που πρέπει να πληρώσω. Δεν είναι τιμωρία, αλλά είναι τίμημα. Είναι η χασούρα μου, αλλά αν τα ζυγίσω, ίσως αξίζει τον κόπο να το (ξανα)ζήσω όλο.

Κυρίως όταν στο πίσω μέρος του μυαλού μου έχω και το ότι, έξυπνο παιδί είμαι, την άλλη φορά δεν θα την πάθω πάλι έτσι. Κάνω ποδήλατο, πέφτω, χτυπώ, πονάω, σηκώνομαι, μαθαίνω. Την άλλη φορά, δεν αφήνω και τα δύο χέρια στη στροφή. Την άλλη φορά, στρίβω και το σώμα μου μαζί. Την άλλη φορά, ξέρω καλύτερα τι να κάνω. Έτσι κάποιοι—τυχεροί; έξυπνοι;—τουλάχιστον μαθαίνουν από αυτό. Πάλι αποφεύγουν τον πόνο, αλλά τουλάχιστον, σε φάσεις, δεν τον φοβούνται.

Ναι, αλλά και τι να κάνω, θα μου πεις. Να κυνηγάω να πονάω; Τι είμαι, τρελός; Κι ύστερα είναι και το ίδιο μου το σώμα που με ωθεί, μετά από κάθε πόνο, σε κινήσεις για την απαλοιφή του. Πέφτω, χτυπώ, πονάω. Σταματάω, κουλουριάζομαι, κλαίω. Το χέρι μου πάει αυτόματα στο πληγωμένο μου μέρος και το ακουμπά. Ο πόνος της πληγής με οδηγεί, μου λέει να σταματήσω. Να κουλουριαστώ. Να κλάψω. Να βάλω το χέρι μου εκεί. Ο πόνος θα με οδηγήσει στο να βρω και τρόπο να φροντίσω το τραύμα. Ο πόνος θα μου πει πόσο βαθύ είναι, πόση φροντίδα θέλει. Θα με κάνει να καθαρίσω την πληγή, να βάλω επίδεσμο. Ο πόνος ο ίδιος είναι σαν να θέλει να μην υπάρχει εκεί, σαν ο ίδιος να με οδηγεί στην εξάλειψη του. Και αυτή είναι και η μαγεία του .

Ο πόνος, όντως με οδηγεί. Σε κάθε τραύμα, υπάρχει πόνος. Όμως δεν είναι η συνέπειά του, ούτε είναι η χασούρα μου και η τιμωρία μου. Δεν έρχεται για να μου μάθει να αποφεύγω τα τραύματα. Έρχεται για να με βοηθήσει να τα θεραπεύσω. Ο πόνος, ο πολύτιμος, αναντικατάστατός μου πόνος, είναι το συναίσθημα εκείνο που γίνεται η πυξίδα μου για τον δρόμο της θεραπείας. Αγαπώ, βιώνω την απώλεια αυτού που αγαπώ, πονάω. Παραβιάζει κάτι το σώμα μου, την ψυχή μου, τις δομές που έχω χτίσει μέσα μου ως πύλες για τον αυτοσεβασμό και την αυτοσυντήρησή μου. Πονάω αφόρητα. Ο πόνος με οδηγεί στα βήματα για να επουλώσω το τραύμα. Στην κραυγή, στο δάκρυ, στην απομόνωση, στον φόβο, στον θυμό, στην θλίψη. Σε όλα και σε ό,τι χρειάζομαι να βιώσω για να ανακατασκευάσω τους τραυματισμένους ιστούς, για να ξαναγίνω ολόκληρος. Όλη η πληροφορία της εμπειρίας του τραύματος περιέχεται στον πόνο που την ακολουθεί. Όλα όσα έχω να μάθω για να γίνω ολόκληρος. Για να έρθω ακόμη πιο κοντά σε μένα, σε αυτό που είμαι και σε αυτό που χρειάζεται αυτό που είμαι για να πάει πιο μπροστά, για να ενωθεί πιο κατάλληλα με το έξω, για να κάνει πιο καλή επαφή. Ο πόνος μου ανακατεύει τις προτεραιότητες, με κάνει και αισθάνομαι πιο πολύ τα όριά μου, με ενώνει με το σώμα μου, με το συναίσθημά μου. Ο πόνος έχει όλη την πληροφορία της εμπειρίας μου. Αυτό είναι το πιο βασικό. Αυτή είναι η αξία του και η χρησιμότητά του. Το μόνο που θέλει από μένα είναι να τον βιώσω.

... όλο το άρθρο στο Περιοδικό Εποχή / Epoché - Εκδόσεις Ευρασία