Focusing και FOT (Focusing Oriented Therapy)

Βοηθάει, κατά κανόνα, να ξεκινήσει κανείς μια πορεία έχοντας στο νου του ένα σχέδιο. Η Θεραπεία Σχημάτων (ΘΣ) αποτελεί υπό αυτό το πρίσμα μια καλή πρώτη βάση έναρξης, καθώς είναι μια δομημένη θεωρία και ένας λεπτομερής οδηγός θεραπείας. Περιεκτικά, η θεραπεία σχημάτων βασίζεται στην γνωστική και βιωματική προσέγγιση και «επίλυση» των σχημάτων (μοτίβων) ανθρώπων που εμφανίζουν “χρόνια χαρακτηρολογικά προβλήματα”, ή με άλλα λόγια ατόμων που βρίσκονται συνεχώς αντιμέτωπα με ίδια και επαναλαμβανόμενα δυσλειτουργικά μοτίβα σχέσεων, συναισθημάτων και συμπεριφορών (Young κ.α., 2013). Χαρακτηριστικά, στην θεραπεία σχημάτων η βασική δομή και πορεία της συμβουλευτικής εν συντομία αποτελείται από την διερεύνηση των βασικών σχέσεων, ρόλων και μοτίβων του συμβουλευόμενου στο οικογενειακό του περιβάλλον ως παιδί, και η βιωματική και διαλεκτική αντιπαράθεση αυτών με τις σχέσεις, τους ρόλους και τα μοτίβα συμπεριφοράς του σήμερα. Έτσι, η θεραπεία σχημάτων βασίζεται σε μια σειρά βημάτων προσέγγισης και αλλαγής των εσωτερικών διεργασιών (δομών) του συμβουλευόμενου, με τρόπο που να μπορούν τελικά να βιώνονται ως μη-ακραίες, πιο εύκαμπτες, περισσότερο λειτουργικές και πιο εγώ-συντονιστικές.

Σύμφωνα με τον Young, σχήμα είναι: «ένα ευρύ, διάχυτο πρόβλημα ή μοτίβο – αποτελούμενο από μνήμες, συναισθήματα, γνωσίες και σωματικές αισθήσεις - που αφορά τον εαυτό και τις σχέσεις με τους άλλους – που δημιουργήθηκε στην παιδική ηλικία ή την εφηβεία – που αναπτύχθηκε σε όλη τη διάρκεια της ζωής και – που είναι δυσλειτουργικό σε σημαντικό βαθμό. Με λίγο λόγια τα ΠΔΣ είναι αυτό-ηττώμενα συναισθηματικά και γνωστικά μοτίβα, που αρχίζουν στα πρώιμα στάδια της ανάπτυξης μας και επαναλαμβάνονται καθ΄ όλη τη διάρκεια της ζωής μας. » (Young κ.α., 2013. Σελ 31) Ως απάντηση στο σχήμα, το άτομο εμφανίζει «προτιμώμενες» δυσλειτουργικές ή/και αυτό-καταστροφικές συμπεριφορές, που διαμορφώνουν τελικά ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο ζωής. Ο υπέρτατος σκοπός της θεραπείας σχημάτων είναι η επούλωση του σχήματος, οπού πρακτικά σημαίνει την απομείωση του συναισθηματικού φορτίου και της αυτόματης ενεργοποίησής του (Young κ.α., 2013).

Κοινό τόπο με την γενικότερη αυτή αντίληψη η οποία συνοψίζεται σε αυτόν τον ορισμό έχει και η τραυματοθεραπευτική Complex PTSD προσέγγιση του Pete Walker (Walker, 2013). Ως Σύνθετη Μετατραυματική Διαταραχή (Complex PTSD ) ορίζεται μια παρατεταμένη ή/και επαναλαμβανόμενη εμπειρία μεγάλης δυσφορίας και έντασης, πυροδοτούμενη από απλές ή δύσκολες καταστάσεις ζωής, και η οποία προκαλεί σειρά συναισθημάτων και ψυχολογικών, και σωματικών αισθήσεων, συνδεόμενη με τραυματικές καταστάσεις της πρώιμης ζωής του ατόμου, και η οποία οδηγεί σε επαναλαμβανόμενα μοτίβα συμπεριφορών και αντιδράσεων, ανασταλτικά, κατά κανόνα, της ευημερίας του ατόμου.

Ο Pete Walker περιγράφει την Σύνθετη Μετά-τραυματική Διαταραχή (Complex PTSD) ως την χρόνια μετα-τραυματική διαταραχή με τα εξής αποκαρδιωτικά χαρακτηριστικά:

• επίπονα συναισθηματικά flashbacks,
• τοξική ντροπή,
• έναν απάνθρωπο και ανελέητο εσωτερικό κριτή και
• υψηλά επίπεδα κοινωνικού άγχους

(Walker, 2013).

Για μένα, αυτός ο ορισμός και όλη η προσέγγιση του τραύματος αυτής της οπτικής, αποτελεί μια πολύ πυρηνική και επεξηγηματική βάση για την δημιουργία αυτό-ηττώμενων «σχημάτων» καθώς και κάθε μοτίβου προερχόμενου από παιδικό τραύμα. Ταυτόχρονα, αυτή η προσέγγιση παραλείπεται της ανάλυσης και κατηγοριοποίησης των σχημάτων του Young (ο οποίος παραθέτει 18 σχήματα), η οποία μπορεί να λειτουργήσει ως παράδειγμα των «δομών» που μπορούν να σχηματιστούν από το παιδικό τραύμα και την τοξική σχέση με τους σημαντικούς άλλους της παιδικής ηλικίας, αποτελεί όμως ίσως μια περιοριστική βάση.

Σίγουρα πάντως υπάρχουν πολλά κοινά στον πυρήνα των θεραπειών αυτών, το βασικότερο ίσως όλων να είναι η θεώρηση πως το παιδικό τραύμα και η εσωτερική αντιμετώπισή του δημιουργεί άκαμπτες, δυσλειτουργικές, συχνά αυτό-καταστροφικές, εσωτερικές δομές, ικανές να παρεμβάλλονται και να επηρεάζουν το άτομο σε όλη τη ζωή του.

Με την focusing-βιωματική οπτική γίνεται ένα “zoom in” στο εσωτερικό βίωμα, όπου τα μοτίβα παίρνουν ασφαλώς μια άλλη μορφή, πιο αισθητηριακή, παρόλα αυτά συνεχίζουν να εμφανίζουν χαρακτηριστικά «ακαμψίας», όπως τελικά συμβαίνει με τα μοτίβα. Το Focusing μας φέρνει όμως στην εσωτερική βίωση της ακαμψίας, ως γενικευμένη δυσκολία κανείς να δράσει, να αισθανθεί, να αντιδράσει και να σχετιστεί με τις καταστάσεις και τα πρόσωπα τις ζωής του με τρόπο που να του φαίνεται ταιριαστός και αυτό-εκπληρούμενος. Με το Focusing όμως, μπορούμε όλο αυτό να το αισθανθούμε και όχι απλώς να το συνειδητοποιήσουμε νοητικά. Αυτό τελικά είναι που το κάνει δικό μας, και που φέρνει μαζί του και την ανακούφιση πως κάτι έχει εκφραστεί, και την αποκάλυψη του επόμενου βήματος, το “τι να κάνω μετά”.

Το Focusing αποτελεί για μένα πάντα αυτήν την «νέα πνοή» στην ψυχοθεραπεία μέσα από την βιωματική και αισθητικά-οδηγούμενη οπτική του όπου το παλιό, αυτό που υπήρχε πριν, συνυπάρχει και εμπεριέχεται στο τώρα και σε αυτό που θα υπάρξει μετά. Αυτό το «παλιό», στην FOT δεν χρειάζεται να αναλυθεί σε λεπτομέρεια, και δεν χρειάζεται να αποδομηθεί ούτε να ανακατασκευαστεί. Μπορεί να υπάρχει απλώς, ως μέρος ή ως πληροφορία του όλου βιώματος της τωρινής κατάστασης. Ταυτόχρονα, μια θεωρητική βάση τραυματοθεραπευτικής κατευθυνσης δίνει την πολλές φορές απαραίτητη (αν και μερική) αντιστοίχηση αυτού που συμβαίνει τώρα με αυτό που συνέβαινε παλιά, και το οποίο ήταν τραυματικό, και η σύνδεση αυτή είναι πολλές φορές αναντικατάστατη και καταπραϋντική, και όπως τελικά αποδεικνύεται συμβάλει θεραπευτικά στην διαδικασία.

Το σώμα

Το σώμα είναι το υποσυνείδητο, λέει ο Gendlin στις πρώτες σειρές του βιβλίου του Focusing (2003), στο σώμα μορφοποιούνται και εκφράζονται τα ψυχικά φαινόμενα, στο σώμα μετατρέπεται η ενέργεια της πράξης σε συναίσθημα, αλλά όχι μόνο. Το συναίσθημα είναι το πιο έντονο, ίσως αυτό που σχηματίζεται στα πιο «επιδερμικά» στρώματα, δεν είναι όμως όλο αυτό που συντελείται. Είναι η πόρτα για έναν βαθύτερο κόσμο.

Η είσοδος σε αυτόν τον κόσμο μέσα στο σώμα γίνεται με το Focusing. Το Focusing μας «κατεβάζει» στα βαθύτερα στρώματα του εσωτερικού μας βιώματος, όπου η εσωτερίκευση (μορφοποίηση) του εξωτερικού γεγονότος απλώνεται σε κάθε τι σχετικό εσωτερικά, χρωματίζει και σμιλεύει την εσωτερική μας ατμόσφαιρα, φτιάχνοντας αισθήσεις, εικόνες, ήχους και κάθε λογιών σύμβολα. Αυτήν την φάση, μπορούμε να την πούμε Διαίσθηση, και είναι ακριβώς το κομμάτι του κύκλου της βίωσης που λείπει από την ψυχοθεραπεία όταν λείπει το Focusing, ως τεχνική, και το σώμα, ως μέσο βιωματικής αντίληψης.

Το Focusing όμως, δεν είναι μόνο σωματικό ή συμβολικό βίωμα, δεν σταματάει εκεί. Το Focusing αποτελεί ψυχοθεραπευτική μέθοδο καθώς αποτελεί μια ολόκληρη στάση απέναντι στον εσωτερικό αυτό κόσμο. Με πολύ απλά λόγια, το focusing δεν είναι μόνο αυτό που θα μας φτάσει «εκεί κάτω», σε αυτόν τον πλούσιο και πολυδιάστατο εσωτερικό μας κόσμο, είναι ταυτόχρονα και ο τρόπος που θα τον προσεγγίσουμε, ο τρόπος που θα επικοινωνήσουμε μαζί του, και ο τρόπος που θα σχετιστούμε με αυτόν. Έτσι, με τον Focusing τρόπο, η προσέγγισή μας είναι γεμάτη περιέργεια και σεβασμό, πλησιάζοντας αργά και ευγενικά το κάθε φαινόμενο, επιτρέποντάς το να είναι αυτό που είναι, παρατηρώντας το από μια απόσταση ασφάλειας. Με αυτόν τον τρόπο, τα φαινόμενα μορφοποιούνται παρουσία μας , δίνοντας μας πολύτιμες πληροφορίες για την κατάσταση όπως την βιώνουμε στα βαθύτερα στρώματα της ψυχής μας, αλλά και κάτι εξίσου σημαντικό: δημιουργώντας σχέση μαζί τους. Η σχέση αυτή, όντας μη-παρεμβατική, μη-κατευθυντική, και προσανατολισμένη σε μια αυθεντική συνάντηση, βιώνεται από το σώμα (και την ψυχή) ως κάτι ανακουφιστικό, ουσιώδες, βαθύ και γνήσιο. Τέλος, έχοντας επιτρέψει το βίωμα να σχηματοποιηθεί και να γίνει αισθητό σε όλο του το βάθος, επιτρέπει κανείς και την απελευθέρωση της ενέργειας της προώθησης της ζωής (caring forward), όπου και γίνεται αντιληπτό το ταιριαστό επόμενο βήμα (Gendlin, 2003; Purton, 2016).

Πηγές:

Gendlin, E.T. (2003). Focusing: How to Gain Direct Access to Your Body’s Knowledge. 25th Anniv. Ed. London: Rider

Purton, C. (2016). Προσωποκεντρική θεραπεία: Η Focusing-βιωματική προσέγγιση. Αθήνα: Ελληνικό Κέντρο Focusing

Walker, P (2013). Complex PTSD: From Surviving to Thriving. USA: Azure Coyote

Young, J.E., Klosko, J.S., & Weishaar, M. (2013). Θεραπεία Σχημάτων: Ένας οδηγός για τον θεραπευτή (3η εκδ.). Αθήνα: Πατάκη